Zmarł prof. Aleksiej Ogloblin

Wczoraj (23 lutego 2021 r.), zaledwie dwa miesiące przed 90. urodzinami, zmarł nasz drogi przyjaciel i kolega Aleksiej Aleksiejewicz Ogloblin. Był wybitnym fizykiem, popularyzatorem nauki i utalentowanym nauczycielem; doktor nauk fizycznych i matematycznych, profesor w Instytucie Kurczatowa, w którym pracował od 1954 r. Był kierownikiem Zakładu Fizyki Jądrowej i Technologii Wiązki Zespołu Fizyki Jądrowej Kurczatowa (KNPK). Specjalizował się w fizyce jądrowej, reakcjach jądrowych i zastosowaniach fizyki jądrowej. Do jego najważniejszych osiągnięć należą:

  • Opracowanie metody pomiaru promieni jąder w krótkotrwałych stanach wzbudzonych i pierwsza obserwacja takich stanów o anomalnie dużych rozmiarach.
  • Synteza i badanie jąder poza stabilnością neutronów (6 z 12 znanych przypadków).
  • Wykrywanie stanów o nietypowej budowie w egzotycznych jądrach.
  • Pierwsza obserwacja głęboko związanych stanów dziurowych w jądrach atomowych.
  • Pierwsze badanie reakcji z jonami litu, wykrywanie mechanizmu przenoszenia klastrów nukleonów, obserwacja silnie wzbudzonych stanów klastra alfa.
  • Badanie tęczy jądrowej, oddziaływanie jąder w małych odległościach, równanie stanu zimnej materii jądrowej i masy gwiazd neutronowych.
  • Pierwsze niezależne potwierdzenie zjawiska radioaktywności klastrów, obserwacja nowych przypadków rozpadu klastrów i ich badania.
  • Diagnostyka zużycia syntetycznych części maszyn za pomocą promieni radioaktywnych.
  • Pierwsza rosyjska produkcja radioizotopów 201Tl i 123I dla medycyny.

Aleksiej Ogloblin był odpowiedzialny za „szkołę egzotycznych jąder”. Wśród jego byłych uczniów jest kilkunastu doktorów i kandydatów nauk oraz jeden członek korespondent Rosyjskiej Akademii Nauk. Był promotorem dziesięciu prac dyplomowych. Jego byli wychowankowie są pracownikami laboratoriów cyklotronowych w Taszkiencie, Ałma-Acie i Tomsku. Był zaangażowany w działalność dydaktyczną w MEPhI, był członkiem Rady Naukowej Narodowego Centrum Badawczego „Kurchatov Institute”, był także członkiem rady doktorskiej w Kurczatowie i Instytucie Fizyki Jądrowej Uniwersytetu Moskiewskiego. Był członkiem komitetów programowych wielu laboratoriów i konferencji międzynarodowych. Reprezentował Rosję w komisjach fizyki jądrowej IUPAP (International Union Fizyki Czystej i Stosowanej) i na forum OECD Megascience.

W 2003 roku Aleksiej był jednym z nielicznych liderów głównych rosyjskich eksperymentów z indeksem cytowań przekraczającym 500. Jego osiągnięcia były szeroko docenianie; wygłosił wiele zaproszonych wykładów na najważniejszych międzynarodowych konferencjach z zakresu fizyki jądrowej. Był autorem wielu monografii i prac przeglądowych publikowanych w języku rosyjskim i międzynarodowym czasopisma. Aleksiej aktywnie działał do ostatnich dni swojego życia. Kilka z jego ostatnich publikacji należy do najważniejszych. Zainicjował i był aktywnym członkiem współpracy z instytutami w Dubnej, Kijowie, Ałma-Acie, Niemczech, Japonii i Finlandii.

Wśród jego nagród znalazły się liczne medale rządu rosyjskiego (1966, 1970, 1997, 1998, 2010, 2016), Odznaka Honorowa i medal z okazji 100-lecia W. I. Lenina. Aleksiej był laureatem złotego medalu nadawanego przez Instytut im. Kurczatowa Rosyjskiej Akademii Nauk, międzynarodowej nagrody GN Flerov JINR, medalu 65-lecia rosyjskiego przemysłu jądrowego, medalu za zasługi w rozwoju energetyki atomowej, laureat 9 nagród Kurczatowa, okaziciela honorowych dyplomów z energetyki jądrowej.

Pożegnanie prof. Aleksieja Aleksiejewicza Ogloblina nastąpi 26 lutego 2021 r. o godzinie 11.45 w kostnicy szpitala nr 67 przy ul. Salyama Adil, budynek 2/44.

Zmarł Akito Arima.

Dr Akito Arima, twórca IBM (Interacting Boson Model) i były dyrektor RIKEN, zmarł 6 grudnia 2020 roku w wieku 90 lat. Chcielibyśmy złożyć najszczersze kondolencje jego rodzinie i przyjaciołom. Będzie go brakować wszystkim, którzy go znali. Nie będzie przesadą stwierdzenie, że w czasie, kiedy kierował RIKEN, dr Arima zbudował fundament dzisiejszego Centrum RIKEN Nishina. Pamiętamy jego ogromne wsparcie dla RIBF, otwarcie Biura RIKEN w RAL i Centrum Badawczego RIKEN BNL.

Dr Arima dokonał wielu wybitnych osiągnięć w teorii budowy jądra atomowego. Nie ograniczał się tylko do teorii mieszania konfiguracji i modelu klastra, ale proponując i rozwijając IBM, udało mu się w opisać ruch kolektywny jądra, w tym oscylacje i defomacje jądrowe.

Dzięki tym wyjątkowym osiągnięciom dr Arima zdobył wiele prestiżowych nagród, zarówno krajowych oraz międzynarodowych, w tym Nagrodę im. Nishiny, Japoński Order Kultury, Nagrodę im. Toma W. Bonnera w dziedzinie fizyki jądrowej przyznawaną przez American Physical Society i francuską Legię Honorową.
Będziemy nadal szanować jego dziedzictwo intensyfikując naszą działalność badawczą.

Hiroyoshi Sakurai
Dyrektor RIKEN Nishina Center for Accelerator Science

Przewidywania dla ponad tysiąca najcięższych jąder atomowych

Fizycy teoretycy z Narodowego Centrum Badań Jądrowych i Uniwersytetu Zielonogórskiego wyznaczyli i podali niezwykle istotne parametry dla ponad 1300 jąder, w tym dla jąder pierwiastków superciężkich, które do tej pory nie zostały wytworzone w laboratoriach. Wyniki te zostały właśnie opublikowane w podstawowym czasopiśmie referencyjnym fizyki jądrowej: Atomic Data and Nuclear Data Tables.

Naukowcy w wielu ośrodkach na świecie nie ustają w dążeniach do wytworzenia i zbadania nowych pierwiastków oraz ich izotopów. Ten międzynarodowy wyścig ma na celu przede wszystkim poznanie nadal tajemniczych sił wiążących jądra atomowe. Badania koncentrują się równolegle na pracach eksperymentalnych wykorzystujących potężne akceleratory i detektory, jak i na pracach teoretycznych mających wskazać najbardziej obiecujące drogi poszukiwań i zaproponować modele, które będzie można potwierdzić lub odrzucić po konfrontacji z doświadczeniem. Polscy naukowcy od kilkudziesięciu lat specjalizują się właśnie w tego typu badaniach teoretycznych, stanowiąc światową czołówkę, czego dobitnym potwierdzeniem jest zaprezentowana właśnie niezwykle obszerna i kompletna praca.

Trzech polskich uczonych: dr Piotr Jachimowicz z Uniwersytetu Zielonogórskiego oraz Michał Kowal i Janusz Skalski profesorowie w Narodowym Centrum Badań Jądrowych (NCBJ) oszacowali kluczowe parametry dla 1305 jąder ciężkich i superciężkich w zakresie liczby atomowej Z od 98 do 126 (a więc także dla pierwiastków jeszcze nie odkrytych) i dla liczby neutronów N od 134 do 192.

„Do naszych obliczeń wykorzystaliśmy wielowymiarowy mikroskopowo-makroskopowy model pozwalający wyznaczyć energię wiązania jąder atomowych” – tłumaczy dr Piotr Jachimowicz z UZ. „Dla stanów podstawowych oraz tzw. punktów siodłowych wyznaczyliśmy takie parametry jak: masy jądrowe, energie makroskopowe, poprawki powłokowe i deformacje jądrowe – czyli kształty jakie przybierają jądra w stanie podstawowym jak i w punkcie siodłowym. Z nich wyprowadziliśmy energie rozpadu alfa pomiędzy stanami podstawowymi, energie separacji jednego i dwóch nukleonów oraz statyczne, adiabatyczne wysokości barier rozszczepieniowych.”

„Systematyczne rachunki dla jąder nieparzystych, szczególnie ich barier rozszczepieniowych są bardzo rzadkie – nasza praca wypełnia tę lukę” – dodaje dr hab. Michał Kowal, Kierownik Zakładu Fizyki Teoretycznej NCBJ. „W przypadku układów z nieparzystą liczbą protonów, neutronów lub obu, używaliśmy standardowej metody BCS z blokowaniem. Kształty i energie w stanie podstawowym mogliśmy znaleźć poprzez minimalizację siedmiu odkształceń osiowo-symetrycznych. Poszukiwania punktów siodłowych przeprowadziliśmy metodą tzw. „zatapiania” w trzech kolejnych etapach, stosując wielowymiarowe przestrzenie deformacji, co wiązało się z potrzebą generowania gigantycznych sieci symulujących różne jądrowe kształty. W tym celu zaprzęgliśmy do obliczeń nasz superkomputer w Centrum Informatycznym w Świerku.”

Część wyników uzyskanych przez badaczy dotyczy parametrów już poznanych w eksperymencie i bardzo dobrze się z tymi danymi zgadza. Stanowi to potwierdzenie poprawności przeprowadzonej analizy i pozwala wierzyć, że wyznaczone wartości nieznanych dotąd parametrów są wiarygodne.

Uczeni podkreślają, że udało im się stworzyć jeden z najbardziej kompletnych zestawów danych dostępnych „na rynku”, niezbędny do analiz przekrojów czynnych, czyli prawdopodobieństw wytwarzania jąder superciężkich w poszczególnych kanałach syntezy. „Dokładność odtwarzania mas i innych wielkości wyznaczonych w analizowanym przez nas obszarze jest jedną z najlepszych pośród istniejących oszacowań” – dodaje dr hab. Janusz Skalski. „Wykorzystanie przez nas pięcio- i siedmiowymiarowych przestrzeni deformacji stanowi znaczący postęp w stosunku do innych obliczeń wykonywanych do tej pory. Przeprowadzona przez nas analiza jest też jedną z niewielu, które uwzględniają jądra nieparzyste, zwykle pomijane ze względu na trudności związane z traktowaniem nieparzystego nukleonu.”

Otrzymane wyniki nieprzypadkowo trafią do annałów Atomic Data and Nuclear Data Tables. Ich znaczenie nie ogranicza się bowiem tylko do eksperymentów mających na celu wytworzenie nowych nuklidów. „Wyznaczyliśmy parametry, których znajomość może mieć istotne znaczenie także i dla innych obszarów badań” – wyjaśnia dr hab. Michał Kowal. „Między innymi wyznaczyliśmy własności dla jąder z grupy aktynowców, ważne z punktu widzenia fizyki reaktorowej. Wyznaczone i podane w pracy parametry mogą zostać wykorzystane w analizach astrofizycznych i przewidywaniach dotyczących nukleosyntezy na poszczególnych etapach ewolucji Wszechświata.”

P. Jachimowicz, M. Kowal, J. Skalski

Properties of heaviest nuclei with 98 ≤ Z ≤ 126 and 134 ≤ N ≤ 192,  

Atomic Data and Nuclear Data Tables
(Available online 19 December 2020, 101393, in press).

https://doi.org/10.1016/j.adt.2020.101393

Do 7 lutego 2020 r. jest ona ogólnie dostępna online pod adresem https://authors.elsevier.com/a/1cGMz,26poewBO; później będzie dostępna w wersji drukowanej i dla subskrybentów czasopisma.

First151617181920212223Last